Kara umowna za nieterminową płatność?

Zastrzeżenie kary umownej jest powszechnie stosowaną praktyką w umowach gospodarczych. Ma ona wiele zalet. Zasadniczym celem kary umownej jest ułatwienie wierzycielowi dochodzenia odszkodowania, którego wysokość została określona w umowie. Czy można żądać kary umownej za nieterminową płatność?

W praktyce zastrzeżenie kary umownej za opóźnienie w płatności jest bardzo często stosowane w umowach. Szukając odpowiedzi na zadane w artykule pytanie należy sięgnąć do treści art. 483 k.c.

Art.  483.  [Kara umowna]
§  1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§  2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. 

Czytając z uwagą literalne brzmienie przepisu można znaleźć odpowiedź na zadane w artykule pytanie. Ustawodawca wskazał wprost, iż kara umowna dotyczy zobowiązania niepieniężnego. Opóźnienie w płatności ma charakter zobowiązania pieniężnego, a zatem tego rodzaju zastrzeżenie kary umownej jest co do zasady nieważne. Warto bowiem wspomnieć, że część orzecznictwa (w tym Sąd Najwyższy) i doktryny (posiłkując się wykładnią funkcjonalną) uznaje za możliwe dokonanie w konkretnej sytuacji konwersji takiej klauzuli na zastrzeżenie odsetek za opóźnienie w ustalonej w takim zapisie wysokości (nie wyższej niż odsetki maksymalne).

Dlaczego kara umowna nie dotyczy zobowiązań pieniężnych? Otóż ustawodawca przewidział stosowną rekompensatę za opóźnienie w płatności poprzez wprowadzenie odsetek ustawowych za opóźnienie niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł szkodę (art. 481 k.c.). Oczywiście, w razie wystąpienia takiej szkody wierzyciel może żądać odszkodowania niezależnie od odsetek ustawowych za opóźnienie. Obowiązują wówczas zasady ogólne związane z odpowiedzialnością za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c. i nast.).