Czy można odrzucić spadek „na przyszłość”?

Osoby, które mogą być spadkobiercą np. członka rodziny, jeszcze za jego życia zastanawiają się nad kwestią spadkobrania i ich odpowiedzialności. Znając złą sytuację majątkową takiej osoby obawiają się, że nabędą w spadku długi spadkodawcy, które będą musieli spłacać. Nie chcąc uchybić 6-miesięcznemu terminowi z ostrożności chcą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku „na przyszłość”. Czy takie odrzucenie spadku jest skuteczne?

Termin na złożenie oświadczenia i skutki braku jego złożenia

Aktualna treść art. 1015 § 1 i 2 k.c. brzmi następująco:

§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Z powyższego przepisu wynika zatem, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku braku złożenia oświadczenia w tym terminie, z mocy ustawy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Zasada ta dotyczy dotyczy otwarcia spadku począwszy od 18.10.2015 r. Taki rodzaj spadkobrania oznacza, że spadkobierca ponosi co do zasady odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Warto w tym miejscu dodać, że jeśli otwarcie spadku nastąpiło przed 18.10.2015 r. to spadkobierca, który nie złożył oświadczenia w 6-miesiecznym terminie, nabywa spadek wprost – ponosząc odpowiedzialność całym swoim majątkiem.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku na przyszłość jest nieskuteczne

Taki wniosek wypływa z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., sygn. akt III CZP 36/18.

Teza ww. uchwały:

​Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c., jest bezskuteczne.

Z treści tej uchwały wynika, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku na przyszłość („pro futuro„) nie wywoła skutków prawnych. Dotyczy to zarówno oświadczeń złożonych za życia spadkodawcy, jak i po jego śmierci, ale przed rozpoczęciem biegu terminu dla konkretnego tytułu dziedziczenia (dla danej osoby – potencjalnego spadkobiercy). Takie oświadczenia składają bowiem osoby zgodnie z zasadniczą kolejnością dziedziczenia w przewidzianym dla nich terminie. W pierwszej kolejności jest to dziedziczenie testamentowe, a jeśli testamentu nie było, to zgodnie z kolejnością ustawową. Do dziedziczenia ustawowego powołane są osoby wymienione w art. 931 – 940 k.c. zgodnie z porządkiem tam wskazanym.

Podsumowując, jeśli zależy nam na odrzuceniu spadku po określonym spadkodawcy, bardzo ważne jest pilnowanie terminu. Takie oświadczenie powinno zostać złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swego powołania. Warto zatem uzyskać wiedzę, czy osoby powołane do dziedziczenia wcześniej (tj. przed nami), przyjęły spadek, czy też spadek odrzucili, aby móc podjąć odpowiednie kroki w przewidzianym prawem terminie.