Obowiązek alimentacyjny, a więc obowiązek dostarczania środków utrzymania przez rodziców w stosunku do dziecka jest zagadnieniem niezwykle istotnym, a jak pokazuje praktyka – w wielu przypadkach rozumianym błędnie. Oprócz kwestii związanych z tym czy taki obowiązek istnieje, wśród społeczeństwa istnieje przekonanie, że obowiązek alimentacyjny jest ograniczony do określonego wieku dziecka.. Najczęściej wskazuje się, iż obowiązek alimentacyjny ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko 18 lat, inni wskazują na 25 rok życia, a jeszcze inni na ukończenie przez dziecko 26 lat. Jak jest naprawdę? Czy Kodeks rodzinny i opiekuńczy w ogóle wyznacza granicę wieku?
Odpowiedź w art. 133 k.r.o.
Szukając odpowiedzi na tytułowe pytanie należy zerknąć do art. 133 k.r.o., który brzmi następująco:
Art. 133. [Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka]
Brak wskazanego wieku
Możliwość samodzielnego utrzymania się
Zgodnie z art. 133 § 1 k.r.o., który został przytoczony w tym wpisie, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Kodeks nie określa więc sztywnych granic. Trzeba więc każdą ze spraw analizować indywidualnie. Granicą obowiązku alimentacyjnego może być zatem chwila osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, ale równie dobrze dopiero wtedy, gdy dziecko będzie miało 30 i więcej lat.
Ale…
Wyjątkiem od konieczności samodzielnego utrzymywania się przez dziecko jest sytuacja, w której dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Możemy mieć z tym do czynienia wówczas gdy, np. dziecko otrzymało w spadku po dziadkach nieruchomość, której wynajem przynosi dochód, wystarczający do samodzielnego utrzymania się przez dziecko
Dziecko, które się uczy
Sąd Najwyższy w jednym z wyroków (z dnia 26 listopada 1998 r., sygn. akt I CKN 898/97) stwierdził, że
„Osiągnięcie samodzielności przez dziecko, w rozumieniu art. 133 § 1 k.r.o., zakłada zdobycie przez nie odpowiadających jego uzdolnieniom i predyspozycjom kwalifikacji zawodowych. Rodzice winni łożyć na utrzymanie i wykształcenia także pełnoletniego dziecka, zdobywającego kwalifikacje zawodowe, odpowiadające jego uzdolnieniom i predyspozycjom, np. uczącego się w szkole pomaturalnej lub studiującego na wyższej uczelni. Warunkiem jest tylko, by był to czas rzeczywistej nauki.”
Można więc z całą dozą pewności uznać, że dopóki dziecko uczy się, studiuje, dopóty trwa obowiązek alimentacyjny wobec niego (zakładając, że nie pracuje). Obowiązek alimentacyjny może trwać również wtedy, gdy dziecko chce zdobyć nie tylko tytuł magistra, ale także doktora. Z drugiej strony, osoba która nie chce dalej się uczyć, a planuje zdobyć zawód (np. mechanika) i jak najszybciej zacząć pracę będzie traktowana zupełnie inaczej. Po skończeniu szkoły i zaliczeniu egzaminów, zdobywając tym samym odpowiednie kwalifikacje można już uznać, że jest ona w stanie samodzielnie się utrzymywać. Tym samym, obowiązek alimentacyjny względem takiego dziecka może wygasnąć znacznie wcześniej niż w przypadku dziecka studiującego.
Niedostatek dziecka
Nie bez znaczenia jest kolejny przepis, zgodnie z którym, jeżeli dziecko po zdobyciu samodzielności zawodowej znajdzie się w niedostatku, jego uprawnienia alimentacyjne w stosunku do rodziców mogą istnieć. Będą one wynikać jedynie z 133 § 2 k.r.o. Z niedostatkiem, o którym mowa w tym przepisie, mamy do czynienia wówczas, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie czy też nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Przyczyną tego stanu powinny być okoliczności, które są niezależne od woli osoby ubiegającej się o alimenty.
Uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego
Polski ustawodawca na szczęścia pomyślał i wprowadził do regulacji także § 3, który ogranicza prawo do nadużyć ze strony osób uprawnionych do alimentacji, które teoretycznie mogłyby przez całe życie być utrzymywane przez rodziców. Na ich nieszczęście, zgodnie z art. 133 § 3 k.r.o. rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego przy spełnieniu jednej z dwóch przesłanek:
- jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub
- jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Nadmierny uszczerbek osób zobowiązanych
Należy zatem zbadać po pierwsze, czy rodzice mają dostateczne możliwości zarobkowe lub majątkowe, by sprostać żądaniom alimentacyjnym dziecka. Nie można na rodziców nakładać obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci „kosztem” zdrowia czy też popadnięcia w ubóstwo. Jeśli wykonanie obowiązku alimentacyjnego wiązałoby się z nadmiernym dla nich uszczerbkiem wysoce zasadne jest zastosowanie ww. przepisu i uchylenie się przez nich od świadczeń alimentacyjnych.
Dziecko nie dokłada starań
Po drugie, wysoce zasadne jest przeanalizowanie w każdej sprawie, czy została spełniona przesłanka określona w tym przepisie. Jest ona spełniona wówczas, gdy dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Kiedy dziecko nie dokłada starań? Przykładowo wtedy, gdy dziecko pełnoletnie nie osiąga promocji do następnej klasy ze swojej winy poprzez lekceważenie obowiązków szkolnych, czy też wagarowanie. Nie zaliczenie roku studiów również może uzasadniać uchylenie się przez rodziców od spełnienia obowiązku alimentacyjnego. Nadto warto wskazać, że zgodnie z orzecznictwem jak i doktryną, twierdzenia, że dziecko studiujące dziennie w trybie stacjonarnym może podjąć pracę po zajęciach nie stanowi przesłanki do uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego. Inna sytuacja może być wówczas, gdy dziecko studiuje zaocznie, aczkolwiek zależy to od konkretnego stanu faktycznego.
Żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Nie można zapominać jeszcze o jednym przepisie, a mianowicie art. 1441 k.r.o., zgodnie z którym:
Art. 1441. [Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego]
Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zachowanie uprawnionego do alimentów jako przesłanka ograniczenia zakresu obowiązku alimentacyjnego to ważna i często zapominana możliwość uchylenia się przez zobowiązanego od obowiązku alimentacyjnego. Możliwości zastosowania tego przepisu należy się dopatrywać wówczas, gdy osoba uprawniona w sposób rażąco niewłaściwy, budzący powszechną dezaprobatę, postępuje czy też postępowała w stosunku do osoby zobowiązanej. Jeśli tak, warto wówczas skorzystać z dobrodziejstwa tego artykułu.
Autor: Paweł Dziennik
Jestem adwokatem. Masz pytania? Pisz śmiało. 😉
