Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie osoby wydziedziczonej prawa do zachowku. Kwestię wydziedziczenia reguluje art. 1008 k.c. Wydziedziedziczyć można oczywiście osoby, które z mocy ustawy są uprawnione do zachowku. Istnieją jednak enumeratywnie wymienione sytuacje dopuszczające wydziedziczenie i są one na tyle skonkretyzowane, iż skuteczność wydziedziczenia nie jest wbrew pozorą sprawą łatwą i oczywistą.
Kto jest uprawniony do zachowku?
Artykuł należy rozpocząć od wskazania osób, które są uprawnione do zachowku. Art. 991 k.c. wymienia trzy osoby posiadające takie uprawnienia, są to:
- zstępni
- małżonek
- rodzice spadkodawcy
I tylko wobec tych osób uprawnionych do zachowku wydziedziczenie, przy spełnieniu pozostałych przesłanek, będzie skuteczne. Wydziedziczenie osób innych niż wskazane wyżej jest bezcelowe, gdyż z mocy ustawy i tak nie są uprawnieni do zachowku.
Testament
To jest bardzo ważne! Spadkodawca może pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie) w testamencie. Konieczne jest zawarcie w nim również informacji, które uzasadniają przyczynę wydziedziczenia konkretnych osób. Wydziedziczenie stanowi czynność mortis causa, a więc skuteczność wydziedziczenia następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.
Trzy przypadki
Ustawodawca enumeratywnie wskazuje trzy przypadki, w których dopuszczalne jest wydziedziczenie. Osoba wydziedziczona, będąca uprawnionym do zachowku, w razie braku spełnienia chociażby jednej przesłanki pozytywnej, może podważyć skuteczność wydziedziczenia. Wydziedziczenie będzie więc co prawda ważne, ale nie będzie realizowało określonych skutków prawnych z uwagi na brak istnienia przesłanki pozytywnej.
Wydziedziczyć można uprawnionego do zachowku, jeżeli:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wykazanie spełnienia chociażby jednej z wyżej wskazanych przesłanek skutkuje zasadnością wydziedziczenia i jego skutecznością, a tym samym pozbawieniem uprawnionego do zachowku.
Przebaczenie
Przesłanką wyłączającą dopuszczalność wydziedziczenia uprawnionego do zachowku jest przebaczenie. Przebaczając osobie uprawnionej nie możemy następnie skutecznie dokonać wypowiedzenia, chyba że przebaczenie dotyczy innej przyczyny, niż ta wskazana w testamencie.
Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Pojęcie „dostateczne rozeznanie” jest niedookreślone, co daje sądowi możliwość dokonywania ocen z uwzględnieniem okoliczności konkretnego stanu faktycznego danej sprawy.
Ustawodawca nie wprowadził wymogu co do formy, w jakiej ma być dokonane przebaczenie. Oznacza to, że wypowiedzenie może być dokonane w dowolny sposób, a nawet wystarczy, że jest dorozumiane.
„Przebaczenie dokonane przed sporządzeniem testamentu, w którym nastąpiło wydziedziczenie wyłącza możliwość dokonania skutecznego wydziedziczenia, jak również co do tego, że przebaczenie nie wymaga wówczas żadnej szczególnej formy, mogąc przybrać nawet formę dorozumianą, a jego skutkiem jest zniknięcie przyczyny wydziedziczenia. Spadkodawca w ten sposób rezygnuje z możliwości powołania się w testamencie na jedną z przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 9 grudnia 2016r, I ACa 745/16
Autor: Paweł Dziennik
Jestem adwokatem. Masz pytania? Pisz śmiało. 😉
